Բյուրականի աստղադիտարանը (ԲԱ) հիմնադրվել է 1946թ-ին ակադեմիկոս Վիկտոր Համբարձումյանի նախաձեռնությամբ, ով էլ եղավ աստղադիտարանի առաջին տնօրենը։
ԲԱ-ն տեղակայված է Արագած լեռան հարավային լանջին։ Աստղադիտարանում տեղադրված է 12 դիտողական գործիք, որոնցից ամենամեծը 2,6մ հայելու տրամագծով Կասեգրեն համակարգի աստղադիտակն է, իսկ մյուսը` 1մ հայելու տրամագծով Շմիդտի համակարգի աստղադիտակը։
Աստղադիտարանի գիտական հետազոտությունները գլխավորապես կապված են Տիեզերքի անկայուն երևույթների հետ։
1946թ-ից սկսած՝ Բյուրականի աստղադիտարանում անցկացվել և անցկացվում են բազում գիտական միջոցառումներ՝ այդ թվում ՄԱՄ 4 սիմպոզիում և մեկ կոլոքվիում։
Աստղադիտարանի ճարտարապետական համալիրը բաղկացած է վարչական շենքից և աստղադիտակների աշտարակներից։ 1940-1950-ականներին կառուցված շենքերի նախագծերը պատկանում են Սամվել Սաֆարյանին, իսկ 1960-1980-ականներինը՝ Սարգիս Գուրզադյանին։
Գիտական հետազոտություններից զատ աստղադիտարանը կատարում է նաև տեղեկատվական գործառույթ՝ կազմակերպելով նաև այցելություններ և դասախոսություններ սիրող աստղագետների համար։

1998թ-ից Բյուրականի աստղադիտարանը կրում է Վիկտոր Համբարձումյանի անունը։

Բյուրականի աստղադիտարանը ՀՀ ԳԱԱ 33 գիտահետազոտական ինստիտուտներից մեկն է, հիմնադրվել է 1946 թ․։ Գիտական հետազոտությունների հիմնական ուղղությունը Տիեզերքի անկայուն երևույթներն են: Գիտական գործունեությունն ընդգրկում է հետևյալ ոլորտները․

• Ակտիվ կորիզներով և ակտիվության այլ ձևերով օժտված գալակտիկաների հայտնաբերում և ուսումնասիրություն,
• Առաջին և Երկրորդ Բյուրականյան սպեկտրային շրջահայության արտագալակտիկ օբյեկտների ուսումնասիրություն,
• Գալակտիկաների համակարգերի դիտողական և տեսական հետազոտություն, ներառյալ գալակտիկաների կոմպակտ և լայն խմբերը,
• Օբյեկտների էվոլյուցիայի վրա ակտիվ գործընթացների ազդեցության ուսումնասիրում,
• Աստղառաջացման տիրույթների ուսումնասիրություն, ներառյալ մեր Գալակտիկայի երիտասարդ անկայուն օբյեկտները,
• Աստղասփյուռների և նրանց բնորոշ բնակչության՝ անկայուն և բռնկվող աստղերի, H-ալֆա առաքումային աստղերի, տարաբնույթ ակտիվությամբ, այդ թվում, նաև անիզոտրոպ օպտիկական շիթերով օժտված երիտասարդ աստղերի, ինչպես նաև միգամածությունների հայտնաբերում և ուսումնասիրություն,
• Բյուրականյան սպեկտրալ շրջահայությունների կապույտ աստղային օբյեկտների և ուշ դասի աստղերի հայտնաբերում և ուսումնասիրություն,
• Աստղաֆիզիկայի հրատապ խնդիրների մաթեմատիկական մոդելավորում,
• Տիեզերական օբյեկտների սպեկտրերի մեկնաբանում,
• Պատահական անհամասեռ միջավայրում ճառագայթման տեղափոխման տեսություն,
• Դիտողական կոսմոլոգիայի, այդ թվում նաև տիեզերական տարբեր հիեռարխիկ մակարդակների պատկանող օբյեկտների առաջացման ու էվոլյուցիայի խնդիրներ,
• Աստղագիտական սարքաշինություն, այդ թվում՝ աստղադիտակների և աստղագիտական աշտարակների ու գմբեթների նախագծում և կառուցում:

Բյուրականի աստղադիտարանում գիտական գործունեությունն իրականացվում է հետևյալ գիտահետազոտական բաժիններում.

• Աստղագիտական շրջահայություններ
• Անկայուն երեւույթներ
• Երիտասարդ աստղային օբյեկտներ
• Աստղաքիմիա, աստղակենսաբանություն եւ արտարեգակնային մոլորակներ
• Ակտիվ գալակտիկաներ
• Տեսական աստղաֆիզիկա
• Բարձր էներգիաների աստղաֆիզիկա
• Տիեզերական կոմպակտ օբյեկտներ եւ ռելյատիվիստական գրավիտացիա
• Պատմամշակութային աստղագիտություն

Գիտական հետազոտություններին ծառայում են աստղադիտարանում տեղադրված հինգ դիտողական գործիքները.

• 2,6մ հայելու տրամագծով Կասեգրեն համակարգի աստղադիտակը, որն աստղադիտարանի ամենամեծ գործիքն է
• 1մ հայելու տրամագծով Շմիդտի համակարգի աստղադիտակը
• 53սմ Շմիդտի համակարգի աստղադիտակը
• 50սմ Կասեգրեն համակարգի աստղադիտակը
• 40սմ Կասեգրեն համակարգի աստղադիտակը

Ավելին՝

ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի կայքէջ՝ https://www.sci.am/
Բյուրականի աստղադիտարանի կայքէջ` https://www.bao.am/index.php
Բյուրականի աստղադիտարանը սոցիալական հարթակներում՝ https://www.facebook.com/Byurakan/, https://www.instagram.com/bao.am_official/

Աղբյուր՝ bao.am